Μέγας ομηριστής ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος;

Μέγας ομηριστής ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος;

Άλλη μια απάντηση για το ελληνικόν πάθος των Πατέρων της Εκκλησίας μας, όπως του εορτάζοντος σήμερον Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, του επονομαζόμενου Θεολόγου, ο οποίος ήταν ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, και αδελφικός φίλος του Μεγάλου Βασιλείου! Ο άγιος Γρηγόριος αποδεικνύει όχι απλώς τον φλογερό έρωτά του με την αρχαία ελληνική γραμματεία, αλλά και το γεγονός, ότι υπήρξε, πέραν των άλλων, και δεινός χειριστής της ομηρικής γλώσσας!..

Αριστερά: ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ή Θεολόγος. Δεξιά: Ο Όμηρος. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος υπήρξε δεινός ομηριστής και μέγας γνώστης της ομηρικής γραμματείας!

Την Δευτέρα, 25 Ιανουαρίου 2010, ως γνωστόν, είναι ημέρα που η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, του επονομαζόμενου «Θεολόγου».
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα πνεύματα του Χριστιανισμού και ένας από τους λαμπρότερους φωστήρες της ορθοδόξου πίστεως. Γεννήθηκε το 329 μ.Χ. στην Αριαζνό, κωμώπολη της Καππαδοκίας.
Στην Ναζιανζό (εξ ου και Ναζιανζηνός), διδάσκεται την στοιχειώδη εκπαίδευση, ενώ την μέση εκπαίδευση την διδάσκεται στην Καισάρεια, όπου γνωρίζεται με τον συμμαθητή του και στην συνέχεια αχώριστο φίλο του, Μέγα Βασίλειο.
Στην συνέχεια ο Γρηγόριος πηγαίνει κοντά στους περίφημους διδασκάλους της ρητορικής και, τέλος, στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, όπου ξαναβρίσκει, ως συμφοιτητή πλέον, τον Μέγα Βασίλειο.
Όταν επιστρέφει στην πατρίδα του, ο πατέρας του, επίσκοπος Ναζιανζού, τον χειροτονεί πρεσβύτερο, αλλά αυτός προτιμά την ησυχία του αναχωρητηρίου στον Πόντο, κοντά στον φίλο του Βασίλειο, για περισσότερη άσκηση στην πνευματική ζωή.
Μετά, όμως, από θερμές παρακλήσεις των δικών του, επιστρέφει στην πατρίδα του και μπαίνει στην ενεργό δράση της Εκκλησίας. Όμως, το δρεπάνι του Χάρου έρχεται να πληγώσει την ψυχή του, με αλλεπάλληλους θανάτους συγγενικών του προσώπων. Πρώτα του αδελφού του Καισαρείου, έπειτα της αδελφής του Γοργονίας, μετά του πατέρα του και, τέλος, της αγαπημένης του μανούλας του Νόννας.
Μετά απ’ αυτές τις θλίψεις, η θεία Πρόνοια τον φέρνει στην Κωνσταντινούπολη όπου υπερασπίζεται με καταπληκτικό τρόπο την Ορθοδοξία και κτυπά καίρια τους Αρειανούς, που είχαν «πλημμυρίσει» με τις αιρετικές δοξασίες τους την Βασιλεύουσα.
Μετά τον σκληρό αυτό αγώνα, ο Μέγας Θεοδόσιος τον αναδεικνύει Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλως.
Δυστυχώς, όμως, μικροπρεπείς και κακοήθεις πάντα υπάρχουν! Στην Β΄ Οικουμενική Σύνοδο, μία μερίδα επισκόπων τον αντιπολιτεύεται για ευτελή λόγο.
Τότε ο Γρηγόριος, αηδιασμένος, δηλώνει την παραίτησή του, αναχωρεί στην γενέτειρά του Αριαζνό και τελειώνει με ειρήνη την ζωή του, το 390 μ.Χ. Είναι αυτός που όταν είδε νεκρό στο χώμα τον Μέγα Βασίλειο έκλαψε τόσο πολύ (μα τόσο πολύ) όσο ποτέ άλλοτε στην άμοιρη ζωή του! Τόσο ευσυγκίνητος ήταν!..

ΜΕΓΑΛΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

Ο Γρηγόριος άφησε μεγάλο συγγραφικό έργο, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα φιλοσοφημένα ποιήματά του.
«Ο ποιμενικός αυλός της θεολογίας σου, τας των ρητόρων ενίκησας σάλπιγγας· ως γαρ τα βάθη του Πνεύματος εκζητήσαντι, και τα κάλλη του φθέγματος προσετέθη σοι. Αλλά πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, Πάτερ Γρηγόριε, σωθήναι τας ψυχάς ημών».
Αυτό ψάλλει η Εκκλησία μας στο Απολυτίκιον του Αγίου. Ίσως γιατί ο Γρηγόριος μαζί με τον Βασίλειο όταν χώρισαν από την Αθήνα της «χρυσής εποχής» για τον ελληνικότατο Πόντο. Και είναι σαν να βλέπω τους δύο αυτούς φίλους να κοιτούν πότε τον ουρανό και πότε την γη.
Ο Βασίλειος να βρίσκει κλειστή την θύρα του πατρικού του σπιτιού και αυτό μάλιστα ορφανεμένο από ανθρώπους!
Ο Βασίλειος να βρίσκεται στο χάος της ανθρωπαρέσκειας ή να βαπτίζεται και να επισκέπτεται τα ασκηταριά με το δισάκι του πόνου στον Πόντο, την Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο.
Ο ίδιος, βαπτισμένος πια, να έρχεται στην χώρα της γλυκειάς Χουρμαδιάς, της Αιγύπτου, και να συναντάται με τον φλογερό Ιεράρχη τον μέγα Αθανάσιο, που απεκάλυψε, όπως και ο Ευσέβιος Καισαρείας, πόσοι αρχαίοι Έλληνες προφήτευσαν την έλευσιν του Θεανθρώπου πάνω στην Γη!
Τον Γρηγόριο πειθαναγκασθέντα να χειροτονείται ιερεύς και πριν προλάβει να τελειώσει την λειτουργία του να αναχωρεί για το Ησυχαστήριο του Ίρι μαζί μ’ έναν συνασκητή του πάνω σε δύο καμήλες!
Τον Βασίλειο να χειροτονείται Ιερέας μέσα σ’ ένα κύμα ανθρωποθάλασσας και λαϊκής παραφροσύνης το 362 μ.Χ.
Ο ίδιος να επιστρέφει στο Ησυχαστήριό του για ένα έτος.
Ο Βασίλειος να χειροτονείται Επίσκοπος Καισαρείας και στην συνέχεια να συγγράφη την θεία Λειτουργία του πάντα στα ελληνικά!

ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΜΗΧΑΝΟΡΡΑΦΙΕΣ

Βυζαντινές συνωμοσίες και μηχανορραφίες από τον Αυτοράτορα Ουάλη που διορίζει έπαρχο Καισαρείας τον Αρειανό Μόδιστο με σκοπό ή να κερδίσει τον Μέγα Βασίλειο ή να τον αφανίσει! Αυτός ο αυτοκράτωρ, που για να εκδικηθεί τον Μ. Βασίλειο διχοτομεί την Καισάρεια!
Τι θλίψη! Ο Βασίλειος, πληροφορούμενος τα της διχοτομήσεως της Καισαρείας ρίχνεται εκ νέου σε νέους αγώνες υπέρ της ενότητος της Εκκλησίας!
Είναι αυτός που πείθει τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό να επανέλθει για να πάρει την Επισκοπή της Ναζιανζού, που είναι ορφανή από Επίσκοπο, λόγω του θανάτου του πατρός του Γρηγορίου και Επισκόπου της Ναζιανζού!
Ο Μέγας Βασίλειος που θαυματουργεί στα ανάκτορα του Αρειανού αυτοκράτορος Ουάλη και τελικά να επιστρέφει στην Καισάρεια του Πόντου για να δοκιμάσει το πιο πικρό ποτήρι της ζωής του. Τον τελικό χωρισμό του στη γη από τον Γρηγόριο!
Και ο Γρηγόριος; Να κλαίει τον χαμό του Βασιλείου, την αρχαία ενθύμηση των ωραίων αδελφικών στιγμών που πέρασαν, εν Χριστώ, μαζί, πριν βγουν στο πέλαγος της ζωής!
Η λύπη του Γρηγορίου για τον θάνατο του φίλου του Βασιλείου καταντά γι’ αυτόν ένα γλυκό μαρτύριο, που κατατρώγει σιγά – σιγά τα σωθικά του και δεν τον αφήνει πουθενά να ησυχάσει! Βλέπει (σαν την Ιφιγένεια) τις βαθιές ανήλιες χαράδρες του Ταύρου και κλαίει, κλαίει, κλαίει!…
Βλέπει τα πυκνά άγρια δάση που κάνουν νύχτα την ημέρα κάτω από την αιωνόβια σκιά του και θυμάται την ιερά μορφή του φίλου του!…
Τι έλεγε, όμως, ο Διονύσιος Σολωμός;
- Παράπονο, χαμός καιρού σ’ ό,τι κανείς κι αν χάση!… (*)

ΜΕΓΑΣ ΟΜΗΡΙΣΤΗΣ!..

Να μη λησμονήσουμε, όμως, και την ουσία του σημερινού μας άρθρου, αφού πρέπει να επισημάνουμε το γεγονός ότι ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, υπήρξε ένας πολύ μεγάλος και δεινός ομηριστής, που όχι απλώς γνώριζε την αρχαία ελληνική γλώσσα καλά, αλλά χρησιμοποιούσε την ομηρική διάλεκτο καλύτερα κι από αυτήν, που χρησιμοποιούσε στην καθημερινή του επικοινωνία!
Λένε πως τόσο δεινός ομηριστής σαν τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό υπήρξε και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης για τον οποίον κάποια άλλη στιγμή θα μιλήσουμε και γι’ αυτόν.
Προς απόδειξη αυτού του ισχυρισμού θα δημοσιεύσω εδώ, ως παράδειγμα, τον «Ύμνο εις τον Χριστόν μετά την σιωπήν», που είναι ένα δείγμα δεινού ομηριστή:

«Σήμερον (1) εκ νεκύων Χριστός μέγας, οίσιν εμίχθη (2),
Έγρετο, (3) και θανάτου κέντρον (4) απεσκέδασε. (5)
Και ζοφερούς (6) πυλεώνας (7) αμειδήτου (8) αΐδαο (9)
Ρήξατο, (10) και ψυχαίς δώκεν ελευθερίην.
Σήμερον εκ τύμβοιο (11) θορών, (12) μερόπεσσι (13) φαάνθη,
Οις γένεσθ’ οίσι θάνεν, οις έγρετι εκ νεκύων,
Ως κε παλιγγενέες τε και εκ θανάτοιο φυγόντες,
Σοι συναειρώμεσθ’ (14) ένθεν ανερχομένω.
Σήμερον αιγλήεις (15) σε μέγας χορός αμφιγέγηθεν (16)
Αγγελικός, μέλπων (17) ύμνον επιστέφιον. (18)
Σήμερον ήχον (19) έπνευσα, μεμυκότα (20) χείλεα (21) σιγιή
Λύσας, αλλά μ’ έχεις υμνοπόλον (22) κιθάρην.
Νω νόον ένδον έρεξα, λόγω Λόγον αυτάρ έπειτα
Ρέξω (23)και μεγάλω Πνεύματι ήν εθέλη».
Ερμηνεία λέξεων:
Υποσημειώσεις
1 σήμερον / σήμερα
2 εµίχθη (παθ.αορ.ρ. µείγνυµι) / αναμίχθηκε
3 έγρετο (παθ. αορ.ρ. εγείρω) / σηκώθηκε
4 το κέντρον / κεντρί
5 απεσκέδασε (αόρ.ρ. αποσκεδάννυµι) / σκόρπισε
6 ζοφερός / σκυθρωπός,
7 ο πυλεών = ο πυλών / στύλος
8 αµείδητος 2 / αγέλαστος
9 αΐδαο (γεν. ουσ. αΐδης =Άδης) / Ἅδης
10 ρήγνυµι / σπάζω
11 ο τύµβος / τάφος
12 θορών (μτχ. αορ.ρ. θρώσκω) / που είδε
13 µέροψ, οπος / θνητός
14 συναείρω = συναίρω / κοινόχρηστος
15 αιγλήεις / ακτινοβόλος, απαστράπτων
16 αµφιγηθέω / περί, γύρω
17 µέλπω / άδω, τραγουδῶ
18 επιστέφιος / στέψις
19 ο ήχος / ορυμαγδός, πάταγος
20 µυκάοµαι / βρυχώμαι, κράζω
21 χείλεα = τα χείλη, το χείλος
22 υµνοπόλος / υμνοποιητής
23 ρέξω / θυσιάζω, έγκειμαι
(*) Το παραπάνω κείμενο είναι ένα απόσπασμα από μία διάλεξη του γράφοντος για τους Τρεις Ιεράρχες, που παραχώρησε στην Πνευματική Εστία Καλλιθέας (Χαροκόπου 65) την Κυριακήν 28 Ιανουαρίου 2001.